Süleyman Demirel kimdir
İlgi çeken telaffuzları, fötr şapkası ile süren 38 yıllık siyasi hayatı, memurluktan Cumhurbaşkanlığına uzanan mesleği ile ‘Baba’ lakaplı Süleyman Demirel’in hayat hikâyesidir…
Onu çocuk aklımla televizyonda gördüğüm tiplemelerinden hatırlıyorum. Zira 90’larda siyaset, mizahla iç içeydi. Pek natürel daima başında gördüğümüz fötr şapkası ile gördük onu. 1991’de seçim kampanyası sırasında bir vatandaş şapkasını kapmaya çalışmış da, Demirel şöyle demiş:
“Binaenaleyh şapgamı gaptırmam.”
Evet ya, kendine has telaffuzları var. Ve ‘binaenaleyh’ sözcüğünü nerede duysak aklımıza Demirel düşer. Düşmelidir. Ve çocukluğundan başlayarak mesleği boyunca lakapları vardı. Çocukluk yıllarında çobanlık yaptığı için ‘Çoban Sülü’, 1950’lerde Devlet Su İşleri’ndeki çalışmaları ile ‘Barajlar Kralı’, siyasi yasaklı olduğu devirde de ‘Bir Bilen’ ve siyasetin ‘Baba’sı olarak anıldı. ’80 yaşındayım; fakat başım hala Zenith marka saat üzere çalışır.’ cümlesi üzerine ‘Zenith Süleyman’ olarak da anıldı…
Siyasetin Babası Süleyman Demirel, 5 yıl evvel bugün ortamızdan ayrıldı…
Çocukluğu ve eğitim hayatı
Süleyman, 1 Kasım 1924’te, Isparta’da Atabey ilçesine bağlı İslamköy’de, Hacı Ümmühan ve Hacı Yahya Demirel çiftinin çocukları olarak dünyaya geldiğinde ailesi, ona ‘Sami Süleyman Gündoğdu’ ismini verdi.
Tahsiline doğduğu köyde başlayan Demirel, parasız yatılı imtihanını kazanarak ortaokulu Muğla’da, liseyi de Afyon’da okudu. Her tatilde köyüne geliyor, bağ bahçe işlerinde ailesine yardım ediyordu. Bu süreç ona ‘Çoban Sülü’ lakabını getirmişti.
Yükseköğrenim tercihini İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi’nden yana kullanmıştı. 1949’da, fakülteden İnşaat Yüksek Mühendisi olarak mezun oldu…
Süleyman Demirel’in çocukluk anılarını, nasıl bir çocuk olduğunu Necmettin Erbakan, 1977’de verdiği bir röportajda şöyle anlatmıştı:
“İstanbul Erkek Lisesi’nden sonra imtihanda 10. olarak Teknik Üniversite’ye girdim. 2 bin kişinin içinde 10. oldum. Süleyman Demirel de benden bir sene evvel girmişti. Ancak o 100 kişinin içinde, 100’üncü falan girmiştir. Demirel aslında sessiz, silik bir çocuktu. Koridorlarda tek başına sarfiyat gelirdi.
Ben motor kısmında okudum ve 1948’de mezun oldum. Süleyman Demirel ise ikmale kaldı ve 1949’da bitirdi. Süleyman Beyefendi makineci olarak girmiştir üniversiteye… Ancak eğe dersleri ona ağır geldi… Bu yüzden ikinci sınıfta inşaata çevirdi. Eğe dersinde bir usta üzere, 4 saat eğe sallamak gerekirdi.”
(Eşi Nazmiye Hanım ile)
Süleyman Demirel evlendi
Demirel, üniversiteden mezun olmasına bir yıl kala babası Hacı Yahya Bey’in yeğeninin kızı Nazmiye Şener ile evlendi. İleride siyasette bir ikon olan Demirel, eşi Nazmiye Hanım ile olan bağı ile de göz dolduruyordu.
Evlilikleri 65 yıl sürdü. Hiç çocukları olmadı. Sebebinin ise, Nazmiye Hanım’ın 1951’de geçirdiği ateşli hastalık olarak paylaşılmıştı. Fakat yıllar sonra 2010’da bir diğer argüman basında yer aldı…
Nazmiye ve Süleyman Demirel çiftinin aslında evliliklerinin birinci yıllarında, 1951’de bir çocuğu olmuş, fakat iki yaşındayken bir ateşli hastalık sonucu hayata tutunamamıştı. Ve bir daha da çocukları olmamıştı. Bu tezleri yalanlamayan Demirel çifti, doğrulamadı da. Aslında bir ehemmiyeti de yoktu. Nihayetinde bu çift birlikte 65 yıl geçirdi; altmış beş yıl!
Mesleksel mesleği
Demirel, mesleğine 1950’de Elektrik İşleri Etüt Yönetimi Genel Müdürlüğü’nde çalışmaya başladı. Akabinde sulama ve elektrik bahisleri üzerine araştırma yapmak için Amerika’ya gönderildi. Türkiye döndüğünde 1953’te başlayan Seyhan Barajı inşaatında proje müdürüydü. Bu süreçte çalışmalarıyla sezonunBaşbakanı Adnan Menderes’in de dikkatini çekti. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’ne getirildi. Akabinde tekrar Amerika yolları göründü. Eisenhower Vakfı onu, bursiyer olarak seçti ve böylelikle Amerika’ya gitti. Genel müdürlükten 1960’ta, askerlik misyonunu yerine getirmek sebebiyle ayrıldı.
Demirel, 1962-1964 yılları ortasında Özgür Müşavir-Mühendislik yaparak hayatını kazandı. Bir yandan da akademik ömür başlamıştı. Tekrar bu yıllarda Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde İnşaat Mühendisliği alanında dersler verdi.
1954’te hazırlanan Boğaziçi Köprüsü’nün birinci projesinde rol alan Amerika’nın Milletlerarası Mühendislik ve Müteahhitlik Firması Morrison Knudsen Inc’in Türkiye Temsilcisi oldu…
Siyasi yaşama birinci adım
Başbakan Adnan Menderes bir toplantıda Demirel için şöyle demişti:
“Bu çocuğa dikkat edin, geleceğin başbakanıdır.”
Ve haksız çıkmayacaktı… Demirel, siyasette sağlam adımlarla ilerleyecekti…
Demirel, siyasete profesyonel birinci adımını 1962’de, Adalet Partisi’ne (AP) katılarak attı. Birebir yıl düzenlenen I. Kongre’de Genel Yönetim Kurulu’na seçilmişti. Birinci adımının tesirleri uzun sürmedi. AP’liler, af kampanyası ile Eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar, 22 Mart 1963’te koşullu olarak özgür bırakılmıştı. Çabucak akabinde meydana gelen olaylarda AP Genel Merkezi de taarruza uğradı. Demirel de bu olay üzerine etkin siyasi hayatında geri çekildi. Bu durum da uzun sürmeyecekti. Lakin bu hali hiç unutulmayacak ve yıllar sonra parti içindeki muhalifler bu durumu aleyhinde propagandaya dönüştürecekti. Demirel hakkında telaffuzları ise şöyleydi:
“Şapkasını alıp kaçtı!”
Demirel, 1964 Haziran’ında AP Genel Lideri Ragıp Gümüşpala’nın ani vefatının akabinde gözlenen parti içi buhran sırasında siyasete geri döndü. Dönüşü mükemmel olmuştu. Zira Demirel, 28 Kasım 1964’te yapılan AP Genel Kongresi’nde Ali Fuat Başgil, Sadettin Bilgiç ve Tekin Arıburun ile yarıştığı seçimde, geçerli 1679 oydan 1072’sini alarak partiye genel lider seçildi.
İsmet İnönü Hükümeti’nin düşürülmesinin akabinde Şubat 1965’te Suat Hayri Ürgüplü başkanlığında kurulan 29. Türkiye Cumhuriyeti Koalisyon Hükümeti’ne TBMM dışından Başbakan Yardımcısı ve Devlet Bakanı olarak görevlendirildi. AP ile birlikte Millet Partisi (MP), Yeni Türkiye Partisi (YTP) ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) de bu koalisyona katılmıştı.
Siyasette başarılı adımlar atmaya başlayan Demirel’in babası Hacı Yahya Beyefendi de birebir yıl memleketlerine, İslamköy Belediyesi’ne lider seçildi. Artık baba oğul siyasi hayatın bir parçasıydılar…
(İsmet İnönü ile)
Türkiye’nin 12. Başbakanı Süleyman Demirel
1965 Genel Seçimleri’ne geldiğimizde, YTP’nin silinmesinin akabinde AP, DP çizgisinin tek mirasçısı pozisyonuna gelmişti. Ve Adalet Partisi yüzde 52,8 oy alarak tek başına iktidar oldu. Demirel de bu seçim sonuçlarına nazaran Isparta Milletvekili olarak birinci sefer TBMM’ye girdi.
Demirel 27 Ekim 1965’te, 27 Mayıs 1960’ta gerçekleşen ve Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki birinci askeri darbe sonrasında birinci koalisyonsuz hükümeti, 30. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’ni kurdu. Ve evet, Adnan Menderes’in de öngördüğü üzere Demirel, Türkiye’nin 12. Başbakanı oldu…
Demirel; İsmet İnönü ve Ragıp Gümüşpala üzere Türk Kurtuluş Savaşı kahramanlarının yavaş yavaş siyasetten çekildiği bu devirde, 1920’lerde dünyaya gelmiş ‘Cumhuriyet Kuşağı’ olarak isimlendirilen siyasetçilerin birinci örneklerinden biriydi. Başında şapkası, şahsına münhasır halleri ve konuşması ile daima dikkat çekti.
Cumhurbaşkanlığına Sunay’ı aday gösterdi
AP Hükümeti’nin vazifesine başlamasının üzerine uzun bir vakit geçmemişti ki, Süleyman Demirel birinci krizi ile karşılaştı. 27 Mayıs sürecinde Devlet Lideri olarak misyonlu, 1961 Anayasası’nın kabulüyle de Cumhurbaşkanlığı vazifesini üstlenen Cemal Gürsel’in sıhhat durumunun işine mahzur olduğu tarafındaki rapor sonrasında Cumhurbaşkanlığı misyonu sona erdi. 27 Mayıs’ın üzerinden şimdi 6 yıl geçmişti ve TSK içindeki tesirleri de sürüyordu. Demirel, TSK içindeki güç istikrarlarını çok uygun bilen ve bundan sebep çok değerli bir pozisyonda olan Genelkurmay Lideri Orgeneral Cevdet Sunay’ı, böylelikle ordunun AP’ye olan bakış ve tutumunun da yumuşamasını umarak Cumhurbaşkanlığı’na aday gösterdi…
Ve 15 Mart 1966’da misyonundan kendi isteği ile emekli olan ve kısa müddette kontenjan senatörü yapılan Sunay, 28 Mart’ta, TBMM tarafından Türkiye Cumhuriyeti’nin 5. Cumhurbaşkanı seçildi.
İkinci hükümete giden güç yollar
Demirel, 1965-1971 yılları ortasında Başbakan idi. Bu süreçte Boğaziçi Köprüsü, Keban Barajı, Ereğli Demir Çelik İşletmeleri üzere büyük yatırımlar yapıldı. Ve bu devirde Türkiye’nin enflasyon oranı yüzde 5 iken, kalkınma suratı yüzde 7’ydi. Bu yeterli bir orandı. O denli ki bu kalkınma suratı petrol ülkeleri dışında, Japonya’dan sonra dünyanın ikinci yüksek kalkınma süratiydi. Bu yeterli gelişmeler dahi AP iktidarının, toplumun aydın bölümi ve bilhassa öğrenci örgütleri tarafından, DP iktidarının 27 Mayıs sonrası devamı olarak görülmesine mahzur olamıyordu…
1961 Anayasası’nın sağladığı kimi temel haklar ve bunların kullanılması, reaksiyonların artmasına sebep olmuştu. 27 Mayıs öncesi yaşanan gençlik protestolarının birebirini artık AP iktidarı da yaşıyordu. Üniversite gençliğini etkileyen bir öbür etmen ise, 1968’de Avrupa ve Amerika’da yaygınlaşan gençlik hareketleriydi. Sosyalist fikir yeni yeni bağ kurdukları şu devirde, Türkiye’deki birinci değerli öğrenci hareketi Haziran 1968’de, Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde boykotla baş gösterdi. Akabinde diğer üniversiteler ve fakülteler de geldi. Başta akademik hedefle başlayan bu aksiyonlar, her gün biraz daha politikleşti ve bu durum, AP iktidarını epeyce huzursuz ediyordu. Olmalılardı da. Zira sonunda sağ ve sol görüşlü öğrenci kümeleri daha sert çatışmaya başladı; kan dökülüyordu.
AP’nin huzursuzluğu, onu DP’nin bir uzantısı olarak gören TSK içinde ses getirmeye başladı ve akabinde askeri müdahale söylentileri de yayıldı. Kuvvet Kumandanları, Hükümet Lideri Demirel’e ülkenin içinde bulunduğu durumu husus alan mektuplar gönderiyordu ve bunlar artık sıradan gelişmelerdi…
Sonra daha büyük adımlar atmaya karar verildi. 1969’da, 27 Mayıs’ın akabinde 1961 Anayasası’ndaki 68. husus ile DP’ye getirilen siyaset yasağının kaldırılması için İsmet İnönü ve Celal Bayar karşılıklı olarak, Mayıs ve Haziran aylarında tarihi ziyaretlerde bulundular. Bu ziyaretlerin akabinde, TBMM, Anayasada değişiklik için CHP’nin de dayanağını alan AP’nin teklifini onayladı.
Fakat bu kere de TSK bu gelişmeleri 27 Mayıs’ın onarımı olarak okumuştu. TSK’nın gösterdiği reaksiyonun akabinde Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay da Anayasa değişikliğine karşı hal aldı. Buna rağmen AP de, Anayasa değişikliği konusunu 12 Ekim 1969’da gerçekleşecek seçimler öncesinde bir gerginlik oluşturmasın diye Cumhuriyet Senatosu’nda görüşülmesini, seçim sonrasına bırakmaya karar verdi.
Celal Bayar’ın kızı Nilüfer Gürsoy ve eski DP’li bakanlardan Samet Ağaoğlu’nun eşi AP Manisa Milletvekili Neriman Ağaoğlu, AP’nin af konusunda tavır değiştirmesinin parlamentonun prestijinin zedelenmesine sebep olduğunu düşünüyordu. Bunun için 31 Temmuz 1969’da, partilerinden ve misyonlarından istifa ettiler. Bu durum, eski DP’lilerin, Ap’liler ile ihtilaf içinde olduklarının su yüzüne çıkması biçiminde yorumlandı…
Seçimlere çok az bir vakit kalmıştı ve gerginlikler durulmuyordu. 12 Ekim 1969’da gerçekleşen Genel Seçimler’de AP, isimliği yüzde 47’lik oy ile yeniden tek başına iktidar oldu. Demirel, 3 Kasım 1969’da resmen ikinci hükümetinin kurdu…
Başbakanlıktan istifa etti
Evet, halk takviyesini göstermişti. Lakin bu durum AP’nin bölünmesine mahzur olamadı. Demirel, parti dışından gelen tenkitlere ne kadar hoşgörülü olsa da, parti içinde başlayan muhalefete karşı kayıtsız kalamadı. Ülkede her gün biraz daha artan toplumsal, siyasi ve iktisadi karışıklıklara son verilmesi, kendisine bağlı Yeminliler hizbindeki şahısların kayırılması, eski DP mensuplarının siyasi haklarının iadesi sıkıntısının çözülmesi üzere istekleri lisana getiren milletvekilleri, AP’den çıkarıldı. Her şey bıçak kadar sertti.
Fakat tekrar de 12 Ocak 1970’te, 72 AP’li senatör ve milletvekili, Demirel’e tıpkı istekleri içeren bir muhtıra verdi. Demirel’in reaksiyonu ise, ‘Biz muhtıra ile iş görmeyiz!’ oldu. İsteklerin görmezden gelindiği bu sert reaksiyon karşısında 11 Şubat’ta, Faruk Sükan ve Saadettin Bilgiç’in başı çektiği 41 milletvekili, CHP ve öteki muhalefet partileri ile birlikte bütçe görüşmelerinde ret oyu vererek Demirel’i istifaya çağırdılar. 41 milletvekili karşı oyu ile bütçe, 214 kabul oyuna karşılık toplamda 224 ret oyu ile güvenoyu alamadı. Demirel ise, sonraki gün Başbakanlıktan istifasını açıkladı.
Yaşananların akabinde Celal Bayar etrafındaki AP milletvekilleri istifa ederek Demokrat Parti’nin gerçek mirasçısı olma savı ile Demokratik Parti’yi kurdu. Tekrar tıpkı devirde AP’nin İslamcı kanadının değerli bir kısmı ayrılıp Necmettin Erbakan’ın kurduğu Ulusal Nizam Partisi’ne katıldı. Ap’nin günden güne bu kopuşu, hükümetin zayıflığından yakınanları da haklı çıkarıyordu…
Demirel ise, stratejisinde ilerledi ve Mart 1970’te yeni bir hükümet kurarak yapılan 5. Kongre’de tekrar Genel Lider seçildi.
12 Mart muhtırası
Bir öteki sorun da haşhaştı; evet, haşhaş. 1970’te, Richard Nixon idaresindeki Amerika, Demirel’den haşhaş üretiminin yasaklanmasını istemişti. Lakin Demirel bu talebi kabul etmedi ve aslında yolunda gitmeyen Türkiye-Amerika bağlantıları daha da gerildi. Haşhaş, 12 Mart’ı tetikleyen temel sebeplerden biri olmuştu.
Ve mevzu yeniden anayasaya geldi. iktisadi durum bozulmuş, 15-16 Haziran 1970 Olayları olarak kayda geçecek Türkiye tarihindeki en büyük emekçi hareketlerinden biri gerçekleşmiş, 10 Ağustos 1970’e geldiğimizde Türk Lirası’nın bedeli yüzde 66 oranına düşürülmüştü. 68’deki öğrenci olayları ve grevler de gayretiydi. Demirel, 1961 Anayasası’nı suçluyor ve bu anayasa ile ülkenin yönetilemeyeceğini savunuyordu.
Akabinde Ulusal Demokratik Devrimciler bu bahis üzerine de ağırlaştı ve 9 Mart darbe teşebbüsüne (1971) kalkıştı. Bunun üzerine hükümet, 12 Mart muhtırası ile istifaya zorlandı ve Demirel, tıpkı gün istifasını verdi. Ve Nihat Erim hükümeti kuruldu.
Demirel’in Anayasa’da istediği değişiklikler 12 Mart devrinde hayata geçirilmişti…
I. Milliyetçi Cephe Hükümeti
14 Ekim 1973 Genel Seçimleri’nde Demirel, siyasi rakibi Bülent Ecevit ile karşı karşıyaydı. Ecevit başkanliğindeki CHP, AP’den daha çok oy almıştı. AP, oylarındaki yüzde 17’lik gerileme ile 11 yıldan sonra birinci defa ikinci parti pozisyonuna düştü. Bunun gerisinde Ecevit’in popülaritesi ve AP içindeki bölünmeler vardı.
Seçimlerden sonra kurulan CHP-MSP koalisyonu Kıbrıs Barış Harekatı’nı gerçekleştirmişti. Lakin tekrar de Kıbrıs başta olmak üzere birçok mevzuda kendi içinde anlaşmazlıktaydı. Başbakan Ecevit, erken seçime gitme stratejisiyle 18 Eylül 1974’te istifa etti. Lakin hedefine ulaşamadığı üzere Mart 1975’e dek 200’ü aşkın gün süren bir hükümet krizine de neden olmuştu. Sonunda 31 Mart 1975’te, güvenoyu alamayan Sadi Irmak hükümetinin akabinde AP Genel Lideri Demirel’in başkanlık ettiği, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), Cumhuriyetçi İtimat Partisi (CGP), Ulusal Selamet Partisi’nden (MSP) oluşan koalisyon hükümeti kuruldu. Sol güruha karşı neredeyse bütün sağ partileri bir ortada olduğu Demirel Hükümeti, ‘I. Milliyetçi Cephe Hükümeti’ olarak anıldı…
Demirel, 4 yıl ortadan sonra Başbakanlık koltuğuna tekrar oturmuştu. Bu periyot, ülkede yine terör olayları yaşandı ve toplumsal hareketlerin baş gösterdi. Ayrıyeten dış ödemeler ve süratli enflasyondan kaynaklanan bir ekonomik buhran da kelam konusuydu…
II. Milliyetçi Cephe Hükümeti
1977 Seçimleri’ne geldiğimizde AP, aldığı yüzde 36,9 oy ile yüzde 41,4 oy oranına sahip CHP’den sonra ikinci parti olabilmişti. Seçim sonrasında kurulan Ecevit Hükümeti, güvenoyu alamayınca bu defa MSP ve MHP’nin iştirakiyle oluşan II. Milliyetçi Cephe Hükümeti’nin Başbakanı oldu.
Bu hükümet, 31 Aralık 1977’de, Güneş Motel Olayı ismi ile anılan operasyonla CHP’nin AP’den seçilmiş 13 milletvekilini bakanlık vaadiyle transfer etmesi üzerine, CHP’nin gensoru teklifiyle düşürüldü. 1978 başlarken, Ecevit tek başına iktidar oldu. Ve evet, AP’den transfer edilen milletvekillerinin birçoklarına da bakanlık verildi.
Demirel çok kızgındı. CHP yüklü hükümet ile bağlantısı reddetmiş, Ecevit’e karşı hırçın bir muhalefete girişmişti. O denli ki Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’e, 21 Şubat 1979’da, sıkıyönetimin uzatılmasına karşı olduklarını açıkladı.
Ülkede yaşanan pek çok olumsuz olay, Ecevit iktidarının halkın inancını kaybetmesine sebep olmuştu. Devrimci kümelerin boykotunun da tesiriyle 14 Ekim Orta Seçimleri’nde oy kaybeden CHP, iktidardan çekildi. AP ise, büyük bir farkla seçimi kazanmıştı. Demirel, bu defa Milliyetçi Cephe Hükümeti’nin aksilikleri gölgesinde olmak istemedi ve dışarıdan desteklenen bir azınlık hükümeti kurdu.
6. Demirel Hükümeti ile Demirel, MHP ve MSP’nin takviyesiyle Kasım 1979’da tekrar Başbakan oldu ve 12 Eylül 1980’e kadar vazifesinin başındaydı…
(Turgut Özal ile)
12 Eylül 1980 ve DYP Genel Başkanlığı
Demirel’in başbakanlığı, 12 Eylül 1980’de gerçekleşen askeri darbe ile sona erdi. 13 Eylü-11 Ekim ortasında Gelibolu, Hamzakoy’da nezaret altındaydı. Demirel, 16 Ekim 1981’de partisi kapatılana dek başkanlığa devam etti. 1982 Anayasası’nın süreksiz 4. Unsuru ile de 10 yıl siyaset yasağına alındı.
Siyasetten yasaklıydı; lakin partisinin eski yöneticileri temasını kesmedi. Mayıs 1983’te, siyasi partilerin kurulmasına çıkan müsaadenin akabinde 20 Mayıs’ta AP’nin devamı olarak Büyük Türkiye Partisi (BTP) kuruldu. Lakin Ulusal Güvenlik Kurulu tarafından AP’nin devamı olduğu gerekçesiyle 31 Mayıs’ta kapatıldı. Demirel de siyaset yasağını çiğnediği gerekçesiyle Çanakkale, Zincirbozan’da 4 ay mecburî ikamete gönderildi.
6 Eylül 1987’de Demirel’in yasağı halk oylaması ile kaldırıldı. Kurulduğu devirde desteklediği Yanlışsız Yol Partisi’nin (DYP) o periyottaki genel lideri Hüsamettin Cindoruk, istifa etmişti. Demirel, 24 Eylül’de DYP Genel Başkanlığı’na seçildi.
Demirel, siyasete attığı birinci adımdan başlamış üzereydi. 29 Kasım 1987 Seçimleri’nde Isparta’dan milletvekili seçildi ve tekrar meclise girdi. 1988 ve 1990 büyük kongrelerinde tekrar DYP Genel Lideri idi. Bu devirde 24 Ocak Karaları’nı birlikte hazırladıkları Turgut Özal’a karşı sert bir muhalefet sürdürüyordu…
Tekrar ve son sefer Başbakan
20 Ekim 1991 Genel Seçimleri’nde DYP, oyların yüzde 27’sini alarak 178 milletvekili çıkardı ver meclisteki birinci parti oldu. Demirel de, hükümet kurması için görevlendirildi ve 20 Kasım’da, Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) ile bir koalisyon hükümeti kurdular.
Bu periyotta siyasetin gündeminde Demirel ile Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın ortasındaki yetki çatışması vardı. Parlamenter sistemde, Cumhurbaşkanı’nın pozisyonuyla ilgili bir sistem tartışması kelam konusuydu.
Hükümetin attığı en değerli adımlar şöyleydi: ‘Kürt realitesinin tanındığı’ açıklandı, 27 Mayıs’tan sonra kapatılan DP ile 12 Eylül’den sonra kapatılan partilerin açılması ve sendikal özgürlüklerle ilgili kimi milletlerarası mukavelelerin onaylanması, Ceza Mahkemeleri Yöntemi Kanunu’nun tekrar düzenlenmesi…
Demirel başkanlığındaki koalisyon hükümeti, enflasyon konusunda kelam verdiği başarıyı gösterememişti. Lakin bununla birlikte ekonomik büyümeyi canlandırmakta başarılıydı. 1992’de ‘Yeşil Kart’ uygulaması başlatıldı. Toplumsal garantisi olmayan vatandaşların sıhhat masraflarını karşılanacaktı.
Buna misal diğer adımlar da atan hükümet, büyük kentlerdeki çok sol terör aksiyonlarının de kontrol altına alınmasında ilerleme kaydetmişti. Fakat öte yandan da gazeteci müellif Uğur Mumcu’nun 24 Ocak 1973’te bombalı bir suikast ile öldürülmesi sonucunda, kendini de bir sınanmanın ortasında bulmuştu.
Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel
8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal, 17 Nisan 1993’te, kalp ve koroner yetmezliğine bağlı tansiyon düşmesi sebebiyle ömrünü yitirdi. Bu ani mevtin akabinde Demirel, 4 Mayıs’ta, Cumhurbaşkanlığı’na adaylığını açıkladı. Demirel, 8 Mayıs’ta meclisteki seçimin birinci cinsinde 234 oyla kâfi çoğunluğa ulaşamadı. İkinci çeşitte da 225 oy aldı. 16 Mayıs’ta düzenlenen üçüncü tıpta koalisyon ortağı MHP ve SHP’nin de takviyesi ile 244 oy alarak Türkiye’nin 9. Cumhurbaşkanı oldu.
Demirel, 18 Mayıs 1996’da, İzmit’te katıldığı bir alışveriş merkezinin temel atma merasiminde İbrahim Gümrükçüoğlu isimli bir eylemcinin suikast teşebbüsünden yara almadan kurtuldu. Müdafaa Müdürü Şükrü Çukurlu kolundan yaralanırken bir gazeteci de ayağından yaralandı.
28 Şubat Süreci’ne geldiğimizde bir kısım Refahyol Hükümeti’ne karşı oluşan cephenin başaktörü olarak Demirel’i görürken, bir kısım de onun gerginliği yumuşatıp darbeyi önlediğini düşünüyordu…
Demirel, 16 Mayıs 2000’de, misyonunu Ahmet Necdet Sezer’e devretti.
Yıldız Kenter’den aşk mektubu
Kenterler, tiyatrolarını kurarken siyasetçi Kazım Taşkent, onlara faizi ile geri ödemek üzere 350 bin lira borç vermişti. Taksitle ödüyorlardı ki, Kazım Beyefendi vefat etti. Onun bu ani vefatı işleri karıştırmıştı. Yıldız, icra yoluyla tiyatrolarının satışa çıkarıldığını gazete ilanında görmüştü. O denli afallamıştı ki, aklına gelen birinci şeyi yaptı. SezonunBaşbakanı Süleyman Demirel’di. Çabucak telefon ederek bir randevu aldı ve durumunu anlattı. Demirel, “Üzülmeyin Yıldız Hanım, hallederiz!” demişti. Hakikaten de sorun çözülmüştü. Kenter Tiyatrosu kurtulmuştu. Ortadan yıllar geçti, Yıldız bu yeterliliği hiç unutmadı. Sonra bir gün, Demirel verdiği bir röportajda şöyle diyordu:
“Hiç aşk mektubu almadım.”
İçi burkulmuştu Yıldız’ın. Atan kalbi buna razı olmadı, çabucak oturdu ve bir mektup yazdı. “Bu bir aşk mektubudur!” diye başlamıştı satırlarına.
“Siz hiç aşk mektubu almadınız; fakat büyük bir aşkla bağlı olduğum tiyatromun icra yoluyla satışını engellediniz, bana geri verdiniz. Münasebetiyle bu sonsuz tiyatro aşkımın içinde o günden beri siz de oldunuz hep…” diye de itinayla eklemişti.
Ruhundan kopan her bir sözcük, Demirel’in de, eşi Nazmiye Hanım’ın da yüreğine işledi. Demirel, “Yaşasın, yazdın!” demişti. Birkaç gün sonra da Nazmiye Hanım, “Size çok teşekkür ederim” demek için aramıştı. Kalpten gelen bu tesiri kocaman küçük adımın, artık sözlerle bir tanımı yoktu…
Süleyman Demirel öldü
Eşi Nazmiye Hanım, 27 Mayıs 2013’te hayata veda ettiğinde Alzheimer tedavisi görüyordu. 65 yıllık hayat arkadaşının akabinde Demirel, yalnızca iki yıl yaşayabildi.
Demirel, 13 Mayıs 2015’te böbrek ve kalp yetmezliği, akut teneffüs yolları enfeksiyonu sebepleriyle hastaneye kaldırıldı. Tedavi altında tutulan Demirel, 17 Haziran saat 02.05’te hayatını kaybetti…
Demirel’in vefatı üzerine 17-19 Haziran tarihleri ortasında ulusal yas ilan edildi. Elbette 28 Ekim 1993’te Polonya’dan ‘Beyaz Kartal Nişanı’nı, 7 Temmuz 1994’te Hırvatistan’dan ‘Kral Tomislav Grand Madalyası’nı, 7 Ekim 1996’da İtalya’dan ‘Liyakat Nişanı’nı, 1997’de Estonya’dan ‘Terra Mariana Haç Nişanı’nı, 1999’da Romanya’dan ‘Romanya Yıldız Nişanı’nı, 1999’da Gürcistan’dan ‘Altın Post’u, 6 Nisan 2000’de Almanya’dan ‘Liyakat Nişanı’nı boşun almamıştı…
19 Haziran’da TBMM’deki devlet cenaze merasiminin akabinde Kocatepe Camii’nde kılınan cenaze namazından sonra memleketi Isparta’ya gdolayıldü. Naaşı, sonraki gün 20 Haziran’da, İslamköy’deki hazırlanan mezarlığa defnedildi.
26 Ekim 2014’te, memleketi Isparta’da, memurluktan Cumhurbaşkanlığının sona erdiği periyoda dek uzanan süreçte kullandığı eşyaların sergilendiği ‘Süleyman Demirel Demokrasi ve Kalkınma Müzesi’ açıldı. Tüm siyasi hayatı boyunca çok sevilmiş, pek çok yere onun ismi verilmiş, bununla birlikte tanınan kültürde de yer etmişti.
Fikret Kızılok, 1995’te çıkardığı ‘Yadigâr’ albümünde yer alan ‘Demirbaş’ müziğiyle, Demirel’in siyasetten uzak kalamayışını esprili bir lisanla anlatıyordu. Barış Manço’nun 1992’deki ‘Mega Manço’ albümdeki ‘Süleyman’ müziği da yeniden bir Demirel taşlamasıydı. Siyasi hayatı boyunca Olacak O Kadar üzere pek çok programda eşi Nazmiye Hanım ile birlikte tiplemeleri yapıldı…
Siyasete olan tutkusu, esprili telaffuzları ve güzeliyle kötüsüyle, doğrusuyla yanlışıyla 38 yıllık bir periyoda vurduğu damga ile bir Süleyman Demirel geçti bu dünyadan…
Âlâ ki…
Damla Karakuş
[email protected]
Not:
Biyografisini okumak istediğiniz şahısları lütfen bizimle paylaşın.
Instagram:
