Nuri Temi̇zdil kimdir
Türk Edebiyatı’nda Kudüs Şairi olarak özel bir yer edinen Yedi Hoş Adam’dan biri Nuri Temi̇zdil’in hayat hikâyesidir…
Nuri Temi̇zdil, gurur duyarak anlattığı, anneciği ve babacığından aldığı eğitimle kendini bir muharrir, bir düşünür olarak yetiştirdi. O, aslında dünyaya bir müellif olmak için geldiğine emindi; buna yürekten inanıyordu. Özgür bir dünya hayalinin peşinde, Kudüs’ten İstanbul’a tüm özel toprakları sevmenin üzerine düşündü. Yazdı! Hayat, onun gözünde sağcı ve solcu diye ayrılmayacak kadar pahalıydı. Her vakit İslamcı ve devrimci olduğunu vurguladı. Olmadıklarını ise, dışlamadı. Onları da büyük bir merakla takip etti. Tahminen de en çok bundan sebep sevildi…
Yedi Hoş Adam’ın ağabeyi Nuri Temi̇zdil!
Ruhun şad olsun…
Çocukluğu
Nuri, 29 Mayıs 1934’te Maraş’ta, Hatice Vecihe Hanım ve Emin Efendi Hoca’nın çocukları olarak dünyaya geldi. 29 Mayıs’ı doğum günü kabul ve ilan eden kendisiydi. Bu ilanı bir röportajında “Güzel İstanbul’umuzun Müslüman olduğu, bize katıldığı günü, doğum günüm sayıyorum.” kelamlarıyla açıklayacaktı.
Maraş’ta, Yörük Selim Mahallesi’nde, Çaldıran Sokak’ta, kiremit çatısı olan iki katlı bir konutta oturuyorlardı. Nuri’nin çocukluğu bu kiremit çatının altında geçti. Bu kıymetli bir konuydu; çünkü o periyotta Maraş’ta bu türlü kiremit çatısı olan birkaç mesken vardı. Onun dışında tüm konutların çatısı ya topraktan ya tenekedendi…
Anneciği Hatice Hanım’ın çocukluğu Halep’te geçmişti. O devirde devletimize bağlı çok büyük bir kent olan Halep’te okuyan Hatice Hanım, ana lisanı üzere Arapça konuşabiliyordu. Eğitimli bir annenin çocuğu olmak Nuri’ye pek düzgün gelecekti. Bundan sebep bir röportajında çocukluğundan bahsederken, “İdeolojik birinci mürebbiyem annemdir.” diyecekti. Bunun yanında babasını da bir yol gösterici, bir öğretmen olarak kabul ediyordu. Anne babası, Nuri’yi, Peygamber Efendimiz (s.a.v) müsaadeden yetiştiriyordu. Daima onun çok cömert olduğunu anlatıyorlardı oğullarına. İşte bunun için Nuri de, kendisini bu şuurla yetiştirdikleri için onlara daima minnet duyarak yaşayacak, hayatını bu türlü şekillendirecekti…
Eğitim hayatı
Ailesi, Nuri’nin hayatında üzerine titreyen bir ailenin yanında, kendisinin de daima duygusettiği üzere birer rehber olarak bulunuyordu. Daima üzerine titreyen yanları, resmi öğretiye ve yeni kurulan devletin okullarına duyamadıkları inanç ve içlerinden söküp atamadıkları tasa sebebi ile Nuri’nin eğitimi konusunda ağırdan almaya karar vermişti. Bunun için Nuri, ilkokula 3 yıl geç başlamış ve ilkokuldan sonra da ortaokula gitmek için 3 yıl beklemişti…
Olağan o bekleyişlerde de rehber istikametlerini devreye soktular. Nuri, okula beklemek için o denli boş boş beklemedi. Ahmet Kuşçu isimli bir aile dostları meskenlerine geliyor, Nuri’ye okuma yazma öğretiyordu. Bu iş için babacığı Emin Efendi, bir kara tahta bile almıştı. Ahmet Öğretmeni, Nuri’yi teğe bir ilkokula başlatmıştı. Okumayı uygundan düzgüne söken Nuri, ortadan hiç vakit geçmemiş üzere, imtihanla üçüncü sınıftan ilkokula kaydoldu.
Okul hayatı liseye başladığında tam manasıyla bir rutine girmişti. Artık bilhassa Edebiyat ve Fransızca derslerinde kendini bulduğunu duygusediyordu. Artık içinde keşfettikleri ile yeni adımlar atmalıydı. Genç, yeni, küçük adımlar… Atak ismini verdiği bir mecmua çıkarmaya başladı. Bu birinci adım çok küçük bir adım olsa da, Atak yalnızca bir lise mecmuası olsa da, yarattığı tesir çok daha fazlasını kapsıyordu. O denli ki Nurullah Ataç, bir yazısında “Nuri Temi̇zdil’in uygun bir müellif, düzgün bir düşünür olacağını umuyorum.” diye övmüştü Nuri’yi…
Bu sağlam ve küçük adımlarla bir arada sıra üniversite eğitimine gelmişti. İstanbul’da, Hukuk Fakültesi’ne kaydolmuştu. Lakin burada istekli bulunduğu söylenemezdi. Yalnızca İstanbul’da okumuş olmak için buradaydı. Yoksa burada olmak istemeyişini kendisi şöyle anlatıyordu: “… zira inançlarıma alışılmamış bir hukuk nizamı anlatılıyordu bizimle hiçbir bağı olmayan yabancı kanunları ezberliyorduk.”
Okumanın pahasını keşfi
Nuri, kitabın çok kutsal, saygın bir obje olduğunu gözlemleyerek öğrenmişti. Kitap okumak muhakkak ki önemli bir işti. Çocukken ona okuma yazma öğretmek için gelen Ahmet Öğretmen, vakit zaman ceketinin koyun cebinden bir kitap çıkarır, evvel öper başına koyar, sonra da hafif mırıltılarla okur ve birebir titizlikle koyun cebine geri koyardı. Bu işi büyük bir hürmet ile yapar, Nuri’ye de “İnşallah büyüyünce sen de bu kitabımızı okuyup anlayacaksın.” sıkıntısı. İşte bundan sebep Nuri’nin hayatında kitap demek, öncea Kutsal Kitabımız demekti…
İleride vereceği bir röportajında çocukluğunun okumakla kesişen güç yanlarını şöyle anlatacaktı:
“Çocukluğum, “Allah” demenin bile yasak olduğu bir devirde geçti. Mahalle mektebinde hoca bize Kuran-ı Kerim öğretirken, polis yahut jandarma baskınına karşı biri kapıda nöbet tutardı. Endişe içinde gidip gelirdik. Ayrıyeten, okuyabileceğimiz kitap bulmakta da zorlanırdık…”
Kur’an harfleri ile yazılan kitapları okumak güçleşiyordu. Bunun yanında Latin harfleri ile yazılmış yeni kitaplar bulmak da zordu. Zira çok azdı. Ellerine ne geçerse açlıkla, büyük hevesle okuyorlardı…
Bir kitapçı Mehmet Abi vardı. Ondan ödünç kitap alıyorlar, geri götürdüklerinde kitabın ellerinde kaldığı gün sayısı kadar para ödüyorlardı. Bu devir en çok polisiye okumuştu. Teyzesinin liseye giden oğlu sayesinde Necip Fazıl’ın Büyük Doğu Dergisi’ni keşfettiğinde ortaokula yeni başlamıştı. Bugünleri anarken bir röportajında, “Üstad Necip Fazıl’ın kitaplarının ve Büyük Doğu Dergisi’nin ideolojik bağlamda ufkumun açılmasına ve müelliflik oluşumuma büyük tesiri olmuştur.” diyecekti…
Artık liseye geldiğinde üzerinde çocukluktan sıyrılıp birinci gençliğe adımın bilgeliği de vardı artık. Arkbaşı denen yerden geçerek meskene dönerdi okul çıkışı. Meskenlerin bitmeye başlayıp kırın başladığı yerde konumlanmış, aydın diye andığı bir bakkal vardı. Nuri, buradan pek çok gazete, mecmua, kitap alıp okuyabiliyordu. Bazen oturur bir din bilginin oğlu olduğunu bildiği bakkal ile birlikte okur, ilgisini çeken birkaç şeyi de konuta gdolayır gece okur, sonraki gün bırakır, bir diğer ilgisini çekeni alırdı. Beğenilen, hiçbir şey de ilgisinden kaçmazdı ya. Bu bakkal sayesinde pek çok öğretici bilgiye ulaştığına inanıyordu. Onu hiç unutmayacak, daima anacaktı…
Okuma işi yıllar geçtikçe daha kolaylaşır oldu. Kent kitaplığından, lisenin varlıklı bulduğu kütüphanesinden çokça faydalandı. Okumak, omzuna bırakılmış en asil ödevdi onun için…
Müellif tarafı
Nuri, muharrir olarak yaratıldığını yürekten duygusediyordu. Buna inanıyordu. Zira hakikaten bir şeyler karalamaya başladığında şimdi ilkokuldaydı. Annesi ve babasının üzerine titrediği yanları, Nuri’nin hayatına bir enfes his yükü getirmişti. Aslında lisede yalnızca birkaç sayı çıkardığı Atılım Mecmuası ile de bu duygusal tarafını bir nevi test etmişti. Mecmuadan biraz daha ayrıntılı bahsetmek gerekirse bu mecmua, anketler yapıyor, devrinin ünlü müellifine mektuplar göndererek görüşlerini alıyordu. Az evvel de belirttiğim üzere, Nurullah Ataç, onun için bir yazı bile yazmıştı…
Bunun yanında müelliflik için bir sonraki adımı da Maraş’ta çıkan “Demokrasiye Hizmet” gazetesinde sanat ve edebiyat sayfalarını düzenlemek oldu. Burada takma isimler kullanarak pek çok makale kaleme aldı. Yalnızca makale mi; yazdığı günlüklerden örnekler de yayımlıyordu…
Nuri Temi̇zdil, yazmanın hayatının biçimi oluşunu şöyle açıklıyordu: “Yazmak, uzun yürüyüşe başlamaktır. Müellifin ödevi, yazmaktır. Bir muharrir, lakin, yazarak girebilecektir insanlığa. Bu bağlamda yazmak, bir hayat biçimim olmuştur benim.”
Hayat biçimini oluşturan yazma işlevinde Nuri Temi̇zdil kendini birebir vakitte “İslam uygarlığının savunucusu” olarak da görüyordu. “Her şeyden evvel bir müellifim ben. Benim yazarlığım kimliğimi, kişiliğimi tayin eder. Uygarlığımın paha yargılarından yanayım, İslâm uygarlığının savunucusuyum. Uygarlığımızın yabancılaştırma teşebbüsleriyle yenen hakkını geri istiyorum.” diyordu.
Tüm ömrünce yazdığı 40’tan fazla kitabın hepsini, verdiği bir röportajda şöyle tanımlıyordu: “Bugünkü tarih itibariyle yayımlanmış olan 43 kitabımın hepsi, ‘zulümsüz‘, ‘sömürüsüz‘, ‘putsuz‘, ‘kimlikli‘, ‘erdemli‘, ‘erekli‘, ‘ışıklı‘, ‘aşkınlıkla dopdolu‘ bir yeryüzü oluşturma uğraşına katkıdır. Puta tapıcılık sapkınlığına bir karşı koyuştur. Tüm kitaplarım bu bağlamda okunmalıdır.”
Onu nasıl okumalıyız, anlamalıyız açıklarken bir yandan da gurur duyduğu devrimci yanını vurguluyordu…
Devrimci muharrir
“Ben, antikapitalist, antifaşist, antinazist, antisiyonist, antisosyalist ve en kıymetlisi de Türkiye özelinde olmak üzere antifiravunist bir bilince ve iradeye sahip devrimci bir müellifim.”
Evet, Nuri Temi̇zdil kendinden daima bu türlü bahsediyordu. Devrimciliğinin temelinde yatan da, İslamiyet’e olan sarsılmaz bağlılığı idi. Dinimizin öngördüğü özgürlükçü, devrimci, ilerici, bağımsız ve her türlü sömürüye karşı duran yaklaşımını benimsemişti. “İnsanın, sırf, ’emeğinin karşılığını yiyebileceğini’ vurgular bu din.” Diyordu ve hayatını büsbütün bu emek üzerine kurmayı hedeflemişti. Geldiği noktaya bakılırsa, başarmıştı da…
Yeniden bir öbür röportajda, kendini yazıları üzerinden söz ettiği bir açıklaması şöyleydi: “Benim için yazı yazmak bir bakıma savaşmak demektir. Zira yazılarımda, her türlü putçuluğa karşı, her türlü yabancılaştırmaya karşı, her türlü sapmalara karşı vermekte olduğum savaş anlatılmaktadır. Yazılarımda kirli mülkiyet tutkusunun insanı ele geçirmesi anlatılmaktadır. Yazılarım, kapitalizme ve sömürü nizamına karşı bir yansıyı, bir eleştiriyi tabir etmektedir.”
Dinini böylesine yaşayan ve onun hayatına getirdiği hoşluklarla yazan Nuri Temi̇zdil, bir yandan da muhafazakâr kısma yakın entelektüel bir kişilik olarak görülüşünü, “Hayır, Nuri Temi̇zdil muhafazakâr değil, devrimci bir insandır!” diyerek yanıtlıyordu.
Yedi Hoş Adam’dan biri
Nuri Temi̇zdil, Edebiyat Dergisi’nin geçmişle bağı kopan yeni jenerasyonlarla bağlantı kurmak için yayımlandığını vurguluyordu. Zira insanımızın yaşanan yeni günlerden sonra tarihi birikimler ile ortasındaki o bağ kopmuştu. Yeni nesil, ağır bir yabancılaşmanın tesiri altındaydı. İşte bu sebepten çıkılan yolda yayımlanan bu mecmualarda, “Biz, sanatın, edebiyatın fonksiyonunun, tüm sömürülere karşı durmak olduğunu söylüyorduk. İnandıklarımızı yazıyorduk, yazdıklarımıza inanıyorduk. Savaşım için ağır direnç gerektiğini, bu direncin de, sanatın, edebiyatın özünde var olduğunu söylüyorduk.” diyordu Nuri Temi̇zdil.
Ona nazaran edebiyat, bir uygarlığın varoluş savaşının ismiydi. Bu türlü bir tarifin gölgesinde çıkan mecmualar de kimseye, hiçbir şirkete, örgüte ya da rastgele bir menfaat kümesine sırtını dayamıyordu. Çok sıkıntı kaidelerde da olsa, kendini oluşturuyor, yaşatıyor ve sürdürüyordu…
İşte bu edebiyat mecmualarının varlığı onları bir ortaya getirdi: Yedi Hoş Adam’ı! Edebiyat Dergisi’nde bir ortaya gelen arkadaş kümesine bu isim sonradan, Cahit Zarifoğlu’nun Yedi Hoş Adam isimli şiirinden esinlenerek verilmişti. Yedi Hoş Adam bir ortaya gelmiş, edebiyat için ne de hoş işler yapmışlardı…
Bu hoş adamlar, Maraş’ta lise yıllarında tanıştı. 1969 Şubat’ında Ankara’da çıkarmaya başladıkları Edebiyat Dergisi’nin akabinde, 1972’de Edebiyat Mecmuası Yayınları’nı kurdular. Nihayet kitap da yayınlamaya başlamışlardı. Yayınladıkları birinci kitap, Batı Notları oldu. Edebiyat Mecmuası, yer yer orta vererek uzun yıllar varlığını sürdürdüğü yayınına 1984 Aralık’a kadar devam etti. Edebiyat Mecmuası Yayınları da, 1972-1984 yılları ortasında 18’i Nuri Temi̇zdil imzası taşımak üzere toplam 45 kitap yayımladı. 28 Şubat 1997’de, Edebiyat Mecmuası Yayınları, tekrar kitap basmaya başlayacaktı. Daha evvel yayımlanan 5 kitabın yine düzenlenmiş hali ile 12 yeni kitabın birinci basımı da gerçekleşti…
Ortak bir ideoloji ile bir ortaya gelen Yedi Hoş Adam, birbirlerine çok bağlı bir grup oluvermişti. Paralarını, sevinçlerini, hüzünlerini, her şeylerini paylaşıyorlardı. Nuri Temi̇zdil, “Hepimiz sapına kadar İslâm devrimcileriydik.” bir çırpıda özetleyiveriyordu Yedi Hoş Adam’ı. Onların hayatında öncelik her vakit yazmak üzerineydi. Yazmalı ve fikirlerini paylaşmalılardı. Natürel vakitle kendi alanlarını oluşturanlar oldu; fakat hepsi de işini her vakit en âlâ biçimde yapmak için uğraş verdi…
Nuri Temi̇zdil, bir yandan da şöyle diyordu: “Aslında sembolik bir söz olan ‘Yedi Hoş Adam’ tanımlaması için şunu söylemek istiyorum: Ülküsel konumunu algılayan her insan, hoş insandır.”
“Kudüs sevilmeden insanlığa girilemez”
Nuri Temi̇zdil’i, Filistin davasına inanmış ve davanın muvaffakiyete ulaşması için gayret sarf eden bir müellif olarak da tanıdık. Bu davanın bir modülü olmasının en değerli sebebi, elbette Kudüs’ün, Filistin topraklarının bir modülü oluşuydu. Sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v), Mirac’a çıkarken en son ayak bastığı yerdi Kudüs ve Müslümanlar için onun her adımı pek değerliydi. Temi̇zdil, böylesine bir dava kelam konusuyken, ona dahil olmadan edemedi. “Kudüs sevilmeden insanlığa girilemez. Kudüs’ü bunun için çok seviyoruz.” diyordu.
Bu kıymetli sebebin yanında kelam konusu Kudüs olduğunda, çocuk Nuri’nin de kalbi çarpıveriyordu. Zira anneciği Vecihe Hanım ve babacığı Emin Efendi, Nuri’ye eşsiz bir Kudüs sevgisi aşılamıştı. Kalbinin pır pır ettiği o çocuk yanında Nuri Temi̇zdil,“Benim dünyamda, İstanbul’un özel bir yeri, Kudüs’ün daha özel bir yeri vardır. Yüreğimizin yarısı Mekke’dir, geri kalanı da Medine’dir. Üstünde bir tül üzere Kudüs vardır. Tutsak Kudüs’e borcumuz, Kudüs’ü savunmaktır, özgürlüğüne kavuşturmaktır.” diyordu.
Onun lügatında bu yerler sevilmeden varoluşumuzun hikmetini kavrayacağımız bir sözcük dahi yoktu. Eserlerimize yansıyacak hoş gerçeklerin, bir şeyi çok sevmekten geçtiğine inanıyordu. Nasıl inanmasındı! Cezayir’den başlayıp Filipin adalarına kadar uzanan çok geniş bir alana yayılmış Müslümanların sömürgeciliğin her haline karşı özgürlük için direnişi, onu çok etkiliyordu. Tüm tarih bilgisini taradığında tüm bu halklarla ortak inanç ve kültürde bir ortada oluşları içini titretiyor, bugün de birebir paydada buluşmaları gerektiğine inanıyordu. En azından bunun için kendisi bir şeyler yapabilirdi. Bu Müslüman halklarla çok sıkı bir kültür bağı kurmak için Fransızcadan çevirdiği Arap Şiiri Antolojisini yayımladı. Edebiyat Mecmuası Yayınları’ndan Arap Hikayesi Antolojisi de çıktı. Bu türlü bir işi ya da benzerini bir diğeri daha yapmamıştı…
70’lerde, Edebiyat Dergisi’nin çeşitli sayılarında yayınladığı, bir şiir kitabına da ismini verdiği uzun bir şiir yazmıştı: “Anneler ve Kudüsler” Yeri gelmişken birkaç satır okuyalım isterim…
Anneler ve Kudüsler
Cins Dağı’nı yaşa
Ki bilesin nerde Kudüs
Ben Kudüs’ü kol saati üzere taşıyorum
Ayarlanmadan Kudüs’e
Boşuna vakit geçirirsin
Buz meblağ
Gözün görmez olur
Gel
Anne ol
Zira anne
Bir çocuktan bir Kudüs yapar
Adam baba olunca
İçinde bir Kudüs canlanır
Yürü kardeşim
Ayaklarına bir Kudüs gücü gelsin
Tanınan kültürde Nuri Temi̇zdil
Nuri Temi̇zdil, 2014’te yaptığı bir açıklamada muhafazakâr değil devrimci olduğunu, sağcı ya da solcu değil İslamcı olduğunu bilhassa vurguladı. Bunun yanında Marksizm ya da komünizme yakınlık duygusetmediğini; lakin ilgi ile takip ettiğini de belirtmişti. Günümüz gençliğinin ilgi ile takip ettiği Temi̇zdil, tıpkı yıl Kasım ayında da “Necip Fazıl Hürmet Ödülü”nün birincisine layık görüldü.
Bunun yanında yeniden 2014’te, TRT1’de “Yedi Hoş Adam” isimli bir dizi yayınlandı. Bu dizi ile Yedi Hoş Adam, bu periyotta de ikon oldu. Nuri Temi̇zdil’i, dizide Kemal Uçar canlandırdı…
Tanınan kültürde aldığı yeri dünya gözü ile gören Temi̇zdil, bir röportajında kendisini çok seven ve örnek alan gençlere şu tavsiyelerde bulunuyordu:
“Ben Türkiye’nin bilhassa Ortadoğu için tartışılmaz kıymette bir fonksiyonu olduğunu görüyorum ve bu bağlamda gençlerimize daima umutla bakıyorum ve önemsiyorum. Bu türlü bir tarihi sorumluluğa muhatap olan gençlerimiz çok okumalı, kendilerine çok düzgün yetiştirmeli ve kesinlikle bir yabancı lisan öğrenmelidir. Ayrıyeten bütün doğu ve batı klasiklerini titizlikle okumalıdır. Dostoyevski, Shakespeare, Tolstoy, Aristo, Eflatun, Goethe, Balzac ve alışılmış ki İbn-i Haldun, Sadi, Gazali, Muhiddin-i Arabi, Mevlana, Necip Fazıl, Rasim Özdenören, Akif İnan, Fazilet Beyazıt, Cahit Zarifoğlu’nun kitaplarını titizlikle okumalarını öneririm.”
Evet, Batılılaşmaya karşı olduğunu her an savunan Temi̇zdil, gençlere bir yandan da Batı yapıtlarını öneriyordu. Bu yaklaşım karşısında ise, söylediği şuydu:
“Nuri Temi̇zdil batılılaşmaya ve batı taklitçiliğine karşıdır. Batının edebi kıymetlerinin, fikir hareketlerinin okunması, incelenmesi taraftarıyım. Gerçekten ben bilhassa Rus ve Fransız edebiyatının bütün büyük yapıtlarını hassasiyetle okumuş bir beşerim, Fransızcadan çeviriler de yaptım.”
Nuri Temi̇zdil öldü
Temi̇zdil, bir müddettir sıhhat sıkıntıları yaşıyordu. Memleketinde yürüyüş yaparken kalça kemiğini kırmış ve tedavi altına alınmıştı. Temi̇zdil, tedavi gördüğü Ankara Kent Hastanesi’nde, 18 Ekim’de hayata gözlerini kapadı. 85 yaşındaydı…
“Gençlerimize ve geleceğimize daima umutla bakıyorum” diyen, devrimci, İslamcı şair kimliği ile edebiyatımızı şereflendiren, Yedi Hoş Adam’ın ağabeyi bir Nuri Temi̇zdil geçti bu dünyadan…
Yeterli ki…
Damla Karakuş
Not: Biyografisini okumak istediğiniz bireyleri lütfen bizimle paylaşın.
Instagram:
